EVLAT EDİNME YOLUYLA SOYBAĞININ KURULMASI

II. EVLAT EDİNME YOLUYLA SOYBAĞININ KURULMASI

1)      Genel bakış: Evlat Edinme Kurumunun Niteliği ve İşlevi

Evlat edinme kurumu, Medeni Kanununun 305-320. Maddelerinde, na yönünden doğum, baba yönünden evlenme, tanıma ve babalık davasının yanında, evlat edinen ile evlatlık arasında soybağının kurulmasını sağlayan bir yol olarak düzenlenmiştir (MK m28/f3). Soybağını kuran diğer yollardan farklı olarak, evlat edinme yoluyla kurulan soybağı kan bağına dayanmaz. Evlat edinmeye dayanan soybağı, mahkeme kararıyla (MK m315/f1) meydabna gelir.

Evlat edinme kurumunun, eas itibariyle iki amacı bulunduğu söylenebilir. Bunlardan biri, çocuk sahibi olmayan kişilerin, ana baba olma sevincini yaşamaları ve çocuk sevgisi tatmaları, aynı zamanda soylarının devam ettirilmesi ve mirasçı bırakabilmelerine olanak sağlanmasıdır. Diğeri ise, evlilik dışı çocukların aile ilişkisi içinde bulunmalarının ve böylece onların bakımlarının ve yetiştirilmelerinin sağlanması hususunda destek olunmasıdır.

2)      Evlat Edinme İlişkisinin Kurulması İçin Gerekli Şartlar

Medeni Kanun, küçüklerin  evlat edinilmesi ile ergin veya kısıtlıların evlat edinilmesini farklı esaslara tabi tutmuştur.

a-      Küçüklerin evlat edinilmesine ilişkin şartlar

aa- Genel Şartlar

aaa- Küçük evlat edinen tarafından bakılmış ve eğitilmiş olmalıdır

MK m305/f1 hükmüne göre, “Bir küçüğün evlat edinilmesi, evlat edinen tarafından bir yıl süreyle bakılmış ve eğitilmiş olması koşuluna bağlıdır”. Kanun koyucunun, esasen aralarında kan bağı olmamasına rağmen evlat edinme yoluyla evlatlık ie evlat edinen arasında kurulan soybağı ve “ana, baba, çocuk” ilişkisinde, evlat edinen ile evlatlık arasında biyolojik bağlılık olmamasının yaratacağı eksikliği, “deneme süresi” olarak nitelendirilebilecek bir yıllık bakım ve eğitim sürecinde gidermek istediği söylenebilir.

bbb- Evlat edinmenin küçüğün yararına bulunması

MK m305/f2’de öngörülen bu şart, esasen evlat edinme kurumunun temel amacını teşkil eder. Evlat edinmenin küçüğün yararına olup olmadığını hakim takdir edecektir. Bu konuda hakimin, her somut olayda, tarafların ilişkilerini, çocuğun fiziki, sosyal ve ekonomik gelişiminin sağlanmasına ilişkin şartları dikkate alarak sonuca varması gerektiği ifade edilmektedir.

ccc- Evlat edinenin diğer çocuklarının yararlarının hakkaniyete aykırı biçimde zedelenmemesi

Medeni Kanunumuz, küçüklerin evlat edinilmesi açısıından evlat edinenin alt soyunun bulunmaması şartını öngörmemiştir. Dolayısıyla, alt soyu bulunan kişilerin de küçükleri evlat edinmesi mümkündür.

Şüphesiz ki, evlatlık ile evlat edinen arasında soybağının kurulması, evlat edinenin diğer çocuklarının beklenen miras menfaatini ve ana babalarının onlara karşı olan velayet hakkından kaynaklanan bakım, eğitim ve benzeri yükümlülüklerinin yerine getirilmesini olumsuz yönde etkiler. Bununla beraber, ilişkinin niteliği gereği, belirtilen bu hususlar, evlat edinme ilişkisinin kurulmasına engel teşkil etmez. Evlat edinenin diğer çocuklarının yararlarının evlat edinme ilişkisinin kurulmasını engelleyecek nitelikte, kanunun ifadesiyle hakkaniyete aykırı biçimde zedelenmesi , evlat edinme ilişkisinin, diğer çocukların miras menfaatlerini azaltmak ya da evlatlığın ihtiyaçlarının karşılanması söz konusu olmaksızın evlat edinenin diğer çocuklara karşı olan ekonomik veya sosyal yükümlülüklerinin yerine getirilmemesi amacıyla kurulması hallerinde söz konusu olur. Bu hallerde, evlat edinme ilişkisinin kurulmasının hakkın kötüye kullanılması olarak nitelendirmek mümkündür.

bb- İlgililere ilişkin şartlar

aaa- Evlat edinenler açısından

aaaa- Evli kişilerin evlat edinmesi

aaaaa- Kural: Birlikte evlat edinme

Evlat edinme ilişkisinin, evlat edinilen küçüğün, doğal ana-baba çocuk ilişkisine uygun, mümkün olduğu kadar sorunsuz bir ortamda bulunması amacından hareket eden koyucu, evli kişiler açısından, kural olarak birlikte evlat edinme sistemini benimsemiştir.

Medeni Kanun, evli olmayan kişiler için, birlikte evlat edinme imkanını tanımamıştır.Birlikte evlat edinme için, en geç evlat edinme başvurusunun yapıldığı anda evlilik ilişkisinin kurulmuş olması gerekir.

bbbbb- Birlikte evlat edinme için gerçekleşmesi gereken şartlar

Eşlerin birlikte evlat edinebilmesi için, en az beş yıldan beri evli olmaları veya otuz yaşını doldurmuş bulunmaları gerekir (MK m306/f2). Eşlerin evliliğinin 5 yılı doldurmamış olması hali için hükümde öngörülen 30 yaşı doldurma şartı, her iki eş için de aranır. Kanunda öngörülen bu şartlar emredici niteliktedir.

bbbb- Eşlerden birinin diğerinin çocuğunu evlat edinmesinin özelliği: Üvey çocukların evlat edinilmesi

MK m306/f3 hükmünde, eşlerden birinin diğerinin çocuğunu evlat edinmesi hususunda özel bir düzenlemeye yer verilmiştir. MK m306/f3 hükmüne göre, “Eşlerden biri, en az iki yıldan beri evli olmaları veya kendisinin otuz yaşını doldurmuş bulunması koşuluyla diğerinin çocuğunu evlat edinebilir. MK m306/f3 düzenlemesinin, üvey çocuklu ailelerin bütünleşmesini kolaylaştırmak amacına yönelik olduğu ifade edilmektedir.

cccc- İstisna: Evli kişilerin tek başına evlat edinmesi

Kural, evli kişilerin birlikt evlat edinmesi ise de, eşlerin birlikte evlat edinmesinin mümkün olmadığı bazı hallerde, MK m307/f3 hükmü, evli kişilerin tek başına evlat edinmesine olanak tanımaktadır. MK m307/f3 hükmüne göre, “Otuz yaşını doldurmuş olan eş, diğer eşin ayırt etme gücünden sürekli olarak yoksunluğu veya iki yılı aşkın süreden beri nerede olduğunun bilinmemesi ya da mahkeme kararıyla iki yılı aşkın süreden beri eşinden ayrı yaşamakta olması yüzünden birlikte evlat edinmesinin mümkün olmadığını ispat etmesi halinde, tek başına evlat edinebilir.

dddd- Evli olmayan kişilerin evlat edinmesi

Evli olmayan kişinin evlat edinebilmesi için otuz yaşını doldurmuş olması gerekir (MK m307/f1).  Bakım, çocuğun yararı ve diğer çocukların menfaatinin zedelenmemesi gibi genel şartlar sağlanıyor ise evlat edinme mümkündür.

bbb- Evlatlık açısından

aaaa- Yaş

MK m308/f1 uyarınca, evlat edinilmenin evlat edinenden en az 18 yaş küçük olması, diğer bir ifadeyle, evlat edinen ile evlatlık arasından 18 yaş farkının bulunması gerekir. Evlatlık ile evlat edinen arasında asgari 18 yaş farkının bulunmasına ilişkin emredici nitelikteki hükmün amacı, evlat edinme ilişkisinin biyolojik ana baba ve çocuk ilişkisinden farklı olmayan bir aile yapısını oluşturmasını sağlanmaktır.

bbbb- Küçüğün rızası

Evlat edinme ilişkisinin evlatlığın kişilik hakkı ile doğrudan ilişkisinin bulunması sebebiyle, MK m308/f2, evlat edinme ilişkisinin kurulabilmesi için ayırt etme gücüne sahip olan küçüğün rızasının alınması aramıştır.

cccc- Vesayet dairelerin izni

Küçük, vesayet altında ise, ancak vesayet dairelerinin izniyle evlat edinilebilir. Küçüğün ayırt etme gücüne sahip olup olmadığı önem taşımaz.

dddd- Ana ve babanın rızası

aaaaa- Anlamı

Evlat edinme ilişkisinin kurulması sayesinde evlat edinen ile küçük arasında soybağının kurulması, böylece ana ve babaya ait hak ve yükümlülüklerin evlat edinene geçmesi sonuçları meydana geldiğinden, evlat edinme ilişkisi, evlatlık kadar ana ve babasının kişilik hakkı ile de doğrudan ilgilidir. Bu sebeple özel durumlar söz konusu olmadıkça (MK m311) ana ve babanın izni olmaksızın evlat edinme ilişkisinin kurulması kabul edilmemiştir.

bbbbb- Rızası aranacak kişiler

Küçüğün evlat edinilebilmesi için hem ananın hem de babanın rızası gerekir. Sadece birinin rızasının bulunması yeterli değildir. Ana ve/veya baba velayet hakkına sahip olmasalar dahi, küçüğün evlat edinilmesi için rızaları gereklidir.

Şüphesiz ki, çocuk ile ana ve baba arasında soybağının bulunması gerekir. MK m311’e göre ana babanın evlat edinme ilişkisine rıza göstermemeleri, hakkın kötüye kullanılması niteliği taşıyorsa, ana babanın rızası aranmadan evlat edinme ilişkisinin kurulması söz konusu olur. Örneğin, ana babanın sırf çocuğun mallarından yararlanabilmek için evlat edinmeye rıza göstermemeleri halinde durum böyledir.

MK m309/f2 hükmüne göre, “Rıza, küçüğün veya ana ve babasının oturdukları yer mahkemesinde sözlü veya yazılı olarak açıklanarak tutanağa geçirilir.” Ana babanın evlat edinmeye rıza göstermesine ilişkin beyan, evlat edinene veya küçüğe değil, doğrudan yetkili mahkemeye yönelmiş  olmalıdır. Ana babanın rıza beyanında bulunabilmesi çin, ayırt etme gücüne sahip olmaları yeterlidir (bkz. MK m311/b1).

eeee- Ana babanın rızasının aranmadığı haller

Kanun koyucu, MK m311 hükmünde belirtilen hallerde küçüğün evlat edinilmesinde ana babanın rızasının aranmayacağını öngörmüştür.

MK m311 hükmü şöyledir: “Aşağıdaki hallerde ana ve babadan birinin rızası aranmaz. 1. Kim olduğu veya uzun süreden beri nerede oturduğu bilinmiyorsa veya ayırt etme gücünden sürekli olarak yoksuın bulunuyorsa, 2. Küçüğe karşı özen yükümlülüğünü yeterince yerine getirmiyorsa.”

Kural olarak, ana babanın rızasının aranıp aranmayacağı hususundaki karar, evlat edinme işlemleri sırasında verilecektir (MK m312/f2).

b-      Erginlerin ve kısıtlıların evlat edinilmesi

Erginlerin ve kısıtlıların evlat edinilmesine ilişkin şartlar MK m313 hükmünde, küçüklerin evlat edinilmesinden farklı olarak ayrıca düzenlenmiştir. MK m313 hükmü şöyledir: “Evlat edinenin altsoyununun açık muvafakatıyle, ergin veya kısıtlı aşağıdaki hallerde evlat edinilebilir: 1. Bedensel veya zihinsel özrü sebebiyle sürekli olarak yardıma muhtaç ve evlat edinen tarafından en az 5 yıldan beri bakılıp gözetilmekte ise, 2. Evlat edinen tarafından, küçükken en az 5 yıl süreyle bakılıp gözetilmiş ve eğitilmiş ise, 3. Diğer haklı sebepler mevcut ve evlat edinilen, en az 5 yıldan beri evlat edinen ile aile halinde birlikte yaşamakta ise. Evli bir kimse ancak eşinin rızasıyla evlat edinilebilir. Bunlar dışında küçüklerin evlat edinilmesine ilişkin hükümler kıyas yoluyla uygulanır.

aa- Şartları

aaa- Evlat edinilenin ergin veya kısıtlı olması

bbb- Evlat edinenin altsoyunun açık muvafakatinin bulunması

Küçüklerin evlat edinilmesinden farklı olarak, eski MK m 313/f1 ergin ve kısıtlıların evlat edinilmesi açısından, evlat edinme anında evlat edinenin hayatta olan altsoyunun bulunmamasını aramıştı. Yeni MK’de erginlerin veya kısıtlıların evlat edinebilmesi için evlat edinenin altsoyunun bulunmaması koşulu kaldırılarak, evlat edinenin altsoyunun bulunması halinde ergin ve kısıtlıların evlat edinenin altsoyunun açık muvafakatıyle evlat edinilebileceği düzenlenmesine yer verilmesi sonrasında, yürürlükteki hukukumuz açısından altsoyu bulunan kişilerin de ergin veya kısıtlıları evlat edinmesi mümkündür.  Evlat edinmenin gerçekleşmesi altsoyun açık muvafakatine bağlıdır.

Herhangi bir şekle bağlı değil. Ancak kanun söz konusu rızanın “açık” irade beyanı ile gerçekleşmesini aramaktadır.

ccc- Evlat edinilenin evli olması halinde eşinin rızası (MK m313/f2)

Eşin rızasının aranması, her ne kadar evlat edinme ilikisi, evlatlığın eşi ile evlat edinen arasında soybağı ilişkisinin kurulması sonucunu doğurmaz ise de, eşi ile evlat edinen arasında kurulan soybağının zorunlu olarak doğrudan evlat edinilenin eşini de etkileyeceği gerekçesine dayanır.

ddd- Evlat edinen ve evlat edinilen açısından kanunun aradığı diğer şartlardan birinin gerçekleşmiş olması

aaaa- Evlat edinilenin bedensel veya zihinsel özrü sebebiyle sürekli olarak yardıma muhtaç olması (MK m313/b1)

Bu durumdaki bir ergin veya kısıtlının evlat edinilmesi için, evlat edinen tarafından 5 yıl süre ile bakılıp gözetilmiş olması gerekir. Beş yıl süreli bakma ve gözetme şartının gerçekleşmesi için, bakım ve gözetmenin sürekli şekilde evlat edinen ile evlatlığın birlikte oturması suretiyle yerine getirilmesi gerekir.

bbbb- Evlat edinilenin küçükken evlat edinen tarafından en az beş yıl süre ile bakılıp gözetilmiş ve eğitilmiş olması (MK m313/b2)

Evlat edinen tarafından evlat edinilenin ergin olmadığı dönemde beş yıl süre ile bakılıp gözetilmiş ve eğitilmiş olması, küçüğün ergin olmasından sonra evlat edinilmesine olanak sağlamaktadır.

Bu nitelikte bir ilişkinin varlığı için, evlat edinen ile evlat edinilenin birlikte oturması suretiyle ve süreklilik arz edecek şekilde yerine getirilmiş olması gerekir.

cccc- Evlat edinen ile evlat edinilenin en az beş yıldan beri aile halinde birlikte yaşamaları ve diğer haklı sebeplerin mevcut olması

Diğer şartlar olmasa dahi, evlat edinen ile evlat edinilenin 5 yıl süreyle aile halinde birlikte yaşamaları halinde, diğer haklı sebeplerin de bulunması kaydıyla evlatlık ilişkisinin kurulmasına olanak tanınmıştır.

eee- Küçüklerin evlat edinilmesine ilişkin hükümlerin kıyasen uygulanacak olması

MK m313/fson, ergin ve kısıtlıların evlat edinilmesi için, maddede öngörülen şartların yanında, küçüklerin evlat edinilmesine ilişkin şartların da kıyasen uygulanacağını öngörmüştür. Bu hüküm uyarınca, MK m305/f2’nin evlat edinme ilişkisinin kurulmasının evlat edinilenin yararına bulunması, MK m306 uyarınca evli kişilerin kural olarak birlikte evlat edinebilecekleri, eşlerin en az 5 yıldan beri evli olmaları veya 30 yaşını doldurmuş bulunmaları, eşlerden birinin en az 2 yıldan beri olmaları veya kendisinin 30 yaşını doldurmuş bulunması koşuluyla diğerinin çocuğunu evlat edinebilmesi, MK m307/f1 uyarınca, evli olmayan kişilerin otuz yaşını doldurmaları halinde tek başlarına evlat edinebileceği, MK m307/f2 şartlarının gerçekleşmesi halinde tek başlarına evlat edinebileceği, MK m308 uyarınca, evlat edinilen ile evlat edinen arasında en az 18 yaş farkının bulunması ve ayırt etme gücüne sahip ergin veya kısıtlının rızası aranması, evlat edinilenin kısıtlı olması halinde vesayet dairelerinin izninin aranması şartları, ergin ve kısıtlıların evlat edinilmesinde MK m309 ve devamında düzenlenmiş olan ana ve babanın rızasına ilişkin hükümlerin uygulaması söz konusu olmaz.

c-       Evlat edinme kararı

Yürürlükte olan Medeni Kanunumuzda evlat edinme ilişkisi, evlat edinen ve evlat edinilenin rızası ile kanunun aradığı diğer şartların yerine getirilmesi üzerine, evlat edinenin başvurusu sonucu verilen mahkeme kararının kurduğu bir hukuki ilişki olarak düzenlenmiştir.

aa- Mahkeme tarafından evlat edinmenin şartlarının gerçekleşip gerçekleşmediğinin araştırılması

bb- Özel olarak MK m316’da öngörülen araştırma ve araştırmanın içeriği

Araştırmanın içeriğini MK m316/f2 ve f3 belirlemektedir. Buna göre “Araştırmada özellikler evlat edinen ile edinilenin kişiliği ve sağlığı, karşılıklı ilişkileri, ekonomik duurmları, evlat edinenin eğitme yeteneği, evlat edinmeye yönelten sebepler ve aile ilişkileri ile bakım ilişkilerindeki gelişmelerin açıklığa kavuşturulması gerekir. Evlat edinenin altsoyu varsa, onların evlat edinme ile ilgili tavır ve düşünceleri de değerlendirilir.”

d-      Evlat edinme ilişkisinin sonuçları:

aa- Genel Olarak:

Evlat edinme ilişkisi, evlat edinen ile evlatlık arasında soybağının kurulmasını sağlar (MK m. 282/f.3) Evlat edinme ilişkisinin kurulması ile evlatlık ile evlattık edinen arasında hısımlık ilişkisi meydana gelmiş olur.

bb- Ana ve babaya hak ve hükümlülükler:

MK m. 314/f.1 hükmüne göre, “Ana ve babaya ait olan haklar ve yükümlülükler evlat edinene geçer”. Evlat edinme ilişkisinin kurulmasıyla ana babanın velayet hakkının sona ermesi, evlat edinenin velayet hakkının doğmasıdır. Velayet hakkının evlat edinene ait olmasıyla birlikte, çocukla kişisel ilişki kurulması, çocuğun bakımı, eğitimi, temsil edilmesi, çocuk mallarının yönetimi ve çocuk mallarından yararlanma yetkileri de evlat edinene ait olur.

Evlat edinilenin ailesi ile olan soybağı ilişkisi hususunda farklı bir düzenlemeye yer verilmiş ve evlat edilme ilişkisinin kurulmasıyla evlatlığın ailesiyle olan soybağının kopması sonucu kabul edilmemiştir. Nitekim, evlatlığın ailesi ile olna soybağının devam etmesi sebebiyle MK m. 314/f.5 hükmünde “evlatlığın, miras ve başka haklarının zedelenmemesi, aile bağlarının devam etmesi için evlatlığın naklen geldiği aile kütüğü ile evlat edinenin aile kütüğü arasında her türlü bağ kurulur.

Evlatlık ile ana ve babası arasında soybağı varlığını koruduğu için evlat edinme ilişkisinin kurulmasında sonra da karşılıklı nafaka yükümlülüğünün ve aşağıda görüleceği gibi mirasçılık ilişkisinin devam ettiği sonucuna varılacaktır.

cc- Evlenme yasağı:

Evlat edinme ilişkisinin kurulması, evlat edinen ile evlatlık veya bunlardan biriyle diğerinin altsoyu ve eşi arasında kesin bir evlenme yasağı meydana getirir (MK m. 129/b.3).

dd- Mirasçılık:

Evlat edinme ilişkisinin kurulmasıyla, evlatlık, evlat edinenin mirasçısı olur. MK m. 500/f.1, evlatlık ve alt soyunun evlat edinene kan hısmı gibi mirasçı olacağı hükmünü taşımaktadır. Bununla beraber, evlatlık ve alt soyunun mirasçılığı tek yönlüdür. Evlat edinen ve hısımları, evlatlığa mirasçı olamazlar (MK m. 500/f.5). Evlatlık ve altsoyunun da evlat edinenin diğer hısımlarına mirasçı olmadığını belirtmek gerekir.

ee- Evlatlığın adı ve soyadı:

MK m. 314/f.3 evlatlığın küçük olması halinde evlat edinenin soyadını alacağını  öngörmüştür. Evlat edinen isterse, çocuğa yeni bir ad verebilir.

e-       Evlat edinme ilişkisinin sona ermesi:

aa- Kural: Evlat edinme ilişkisinin iptal açılarak sona erdirilmesi:

MK m. 317 ve 318 hükümlerinde evlat edinme ilişkisinin sona erdirilmesi sebepleri olarak evlat edinme ilişkisinin kurulması için rızası gereken kişilerin rızasının alınmamış olmaması ve evlat edinme ilişkisinin esasına ilişkin noksanlıklara yer verilmiştir. MK m. 317 ve devamı hükümleri çerçevesinde evlat edinme ilişkisinin ancak kanunun aradığı şartlardaki eksikliklere dayanılarak geçersizlik sebebiyle açılan iptal davası yoluyla ve küçüğün menfaatinin bu sebeple ağır biçimde zedelenmemesi şartıyla sona erdirilmesi mümkündür.

bb- Evlat edinme ilişkisinin sona erdirilmesi sebepleri:

aaa- Evlat edinme ilişkisinin kurulabilmesi için rızası gereken kişilerin rızasının bulunmaması:

bbb- Evlat edinme ilişkisinin kurulmasındaki diğer noksanlıklar (Bakım süresi, yaş farkı ihlali, yaş evlilik süresi)

cc- İptal davasında hak düşürücü süreler:

MK m. 319, evlat edinme ilişkisinin sona erdirilmesine müteallik iptal davası açma hakkının, evlatlık ilişkisinin kaldırılması sebebinin öğrenilmesinden başlayarak 1yıl ve her halde evlat edinme işleminin üzerinden 5 yıl geçmekle düşeceğini öngörmüştür.