Kişiler Hukuku Ders Notları -Tüzel Kişiler-

TÜZEL KİŞİLER (HÜKMİ ŞAHISLAR):

                Belli bir amacı gerçekleştirmek üzere bağımsız bir varlık halinde teşkilatlanan şahıs ve mal topluluklarıdır. Tüzel kişiler tabi oldukları hukuka göre; kamu hukuku tüzel kişileri ve özel hukuk tüzel kişileri olarak ikiye ayrılır. Özel hukuk tüzel kişileri ise kazanç paylaşma amacı güden (Ör. Şirketler) ve böyle bir amaç gütmeyen tüzel kişiler (dernekler, vakıflar) olarak ikiye ayrılır.

1) Tüzel Kişilerin Ehliyetleri:

a) Hak Ehliyeti (Medeni Haklardan Yararlanma Ehliyeti): Cins, yaş, hısımlık gibi yaratılış gereği yalnızca insana özgü niteliklere bağlı olanlar dışındaki bütün haklara ve borçlara tüzel kişiler ehildirler. Tüzel kişiler hak ehliyetini kanunlara uygun olarak kuruldukları andan itibaren kazanırlar.

b) Fiil Ehliyeti (Medeni Hakları Kullanma Ehliyeti): Tüzel kişilerin fiil ehliyetleri  kuruluş amaçları ile sınırlandırılmıştır. Buna tahsis ilkesi (ultra vires) denir. Amacı hukuka veya ahlaka aykırı olan kişi ve mal toplulukları tüzelkişilik kazanamaz.

                Tüzel kişiler fiil ehliyetini kanuna ve kuruluş belgelerine göre bulunması zorunlu olan organlarına sahip oldukları andan itibaren kazanırlar. Tüzel kişinin iradesi organları aracılığıyla açıklanır. Organlar, hukuki işlemleri ve diğer fiilleriyle tüzel kişiyi borç altına sokarlar. Organlar, kusurlarından dolayı ayrıca kişisel olarak sorumludurlar.

                Sona eren tüzelkişinin ehliyeti, tasfiye amacıyla sınırlı olmak üzere tasfiye sırasında da devam eder. Tüzelkişinin malvarlığının tasfiyesi, kanunda ve kuruluş belgesinde aksine hüküm bulunmadıkça terekenin resmi tasfiyesine ilişkin hükümlere göre yapılır.

                Tüzel kişinin sona ermesi durumunda malvarlığı, kanunda veya kuruluş belgesinde başka bir hüküm bulunmadıkça veya yetkili organı başka bir karar vermedikçe, en yakın amacı taşıyan kamu kurum veya kuruluşuna geçer. Hukuka veya ahlaka aykırı amaç güttüğü için kişiliği mahkeme kararıyla sona eren tüzelkişinin malvarlığı her halde ilgili kamu kuruluşuna geçer.

               

2) Tüzel kişinin ikametgahı: Kuruluş belgesinde başka bir hüküm bulunmadıkça işlerinin yönetildiği yerdir.

 

3) DERNEKLER: Gerçek veya tüzel en az yedi kişinin kazanç paylaşma dışında belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere bilgi ve çalışmalarını birleştirmeleriyle oluşan kişi topluluklarıdır. Dernekte tek gaye vardır.

        Fiil ehliyetine sahip ve onsekiz yaşını doldurmuş olan gerçek kişiler ile tüzel kişiler, önceden izin almaksızın dernek kurma hakkına sahiptir.

                Dernekler kuruluş bildirimini, tüzüğünü ve diğer belgeleri yerleşim yerinin bulunduğu yerin en büyük mülki amirine verdikleri anda tüzel kişilik kazanırlar (serbest kuruluş sistemi-bildirim sistemi).

                Bir derneğin kamuya yararlı dernek sayılabilmesi için, en az bir yıldan beri faaliyette bulunması, amacı ve bu amacı gerçekleştirmek için giriştiği faaliyetlerin ülke çapında yararlı sonuçlar verecek nitelik ve ölçüde olması gerekir. Derneğin kamuya yararlı derneklerden sayılması, ilgili Bakanlıkların görüşü alınarak İçişleri Bakanlığı’nın önerisi üzerine Danıştay İdari İşler Kurulu’nun kararına ve Bakanlar Kurulu’nun onayına bağlıdır.

                Türkiye’de kurulan dernekler, amaçları doğrultusunda uluslar arası alanda işbirliği yapılmasında yarar görülen hallerde, Bakanlar Kurulu’nun izniyle yurt dışında kurulmuş dernek veya kuruluşlara üye olarak katılabilirler.

                Yabancı dernekler, uluslar arası alanda işbirliği yapılmasında yarar görülen hallerde ve karşılıklı olmak koşuluyla kültürel, ekonomik ve teknik konularda bilgi veya teknolojilerinden yararlanılmak üzere, Bakanlar Kurulu’nun izniyle Türkiye’de faaliyette bulunabilirler, şube açabilirler, üst kuruluşlar kurabilirler, kurulmuş üst kuruluşlara katılabilirler.

Dernekler kişi topluluğu olduğu için üyelik söz konusudur. Fiil ehliyetine sahip bulunan her gerçek kişi ile tüzelkişiler derneklere üye olma hakkına sahiptir. Hiç kimse, bir derneğe üye olmaya ve hiçbir dernek de üye kabul etmeye zorlanamaz. Hiç kimse, dernekte üye kalmaya zorlanamaz. Her üye yazılı olarak bildirmek şartıyla dernekten çıkma hakkına sahiptir. Diğer kanunların derneklere üye olamayacaklarını belirttiği kişiler ile ilköğretim ve ortaöğretim öğrencileri dernek üyesi olamazlar.

Dernek tüzüğünde üyelerin çıkarılma sebepleri gösterilebilir. Tüzükte çıkarma sebepleri gösterilmişse, çıkarma kararına bu sebeplerin haklı sayılamayacağı iddiasıyla itiraz edilemez. Tüzükte çıkarma düzenlenmemişse üye, ancak haklı sebeple çıkarılabilir. Bu çıkarma kararına, haklı sebep bulunmadığı ileri sürülerek itiraz edilebilir. 

Derneklerin üç zorunlu organı vardır:

a) Genel Kurul: Derneğin en yetkili ve en yüksek karar alma organıdır. Genel kurul derneğe kayıtlı üyelerden oluşur. Dernekler, tüzüklerinin gazetede yayımlandığı günü izleyen altı ay içinde ilk genel kurul toplantılarını yapmak ve zorunlu organlarını oluşturmakla yükümlüdürler. Olağan genel kurul toplantılarının en geç iki yılda bir yapılması zorunludur. Genel kurul, yönetim veya denetim kurulunun gerekli gördüğü hallerde veya dernek üyelerinden beşte birinin yazılı başvurusu üzerine, yönetim kurulunca olağanüstü toplantıya çağrılır. Genel kurul, katılma hakkı bulunan üyelerin salt çoğunluğunun, tüzük değişikliği ve derneğin feshi hallerinde üçte ikisinin katılımıyla toplanır. Genel kurul kararları, toplantıya katılan üyelerin salt çoğunluğu ile alınır. Tüzük değişikliği ve derneğin feshi kararları ise toplantıya katılan üyelerin üçte iki çoğunluğuyla alınabilir.

b) Yönetim Kurulu: Derneğin idare ve temsil organıdır. En az beş asıl ve 5 yedek üyeden oluşur.

c) Denetleme Kurulu: En az üç asıl ve üç yedek üyeden oluşur.

                Dernekler kendiliğinden, mahkeme kararı ile ve genel kurul kararı ile sona ererler. Dernekler şu durumlarda kendiliğinden sona ererler (infisah sebepleri):

- Amacın gerçekleşmesi, gerçekleşmesinin olanaksız hale gelmesi veya sürenin sona ermesi,

- İlk genel kurul toplantısının kanunda öngörülen sürede yapılmamış ve zorunlu organların oluşturulmamış olması,

- Borç ödemede acze düşmüş olması,

- Tüzük gereğince yönetim kurulunun oluşturulmasının olanaksız hale gelmesi,

- Olağan genel kurul toplantısının iki defa üst üste yapılamaması.

                Kuruluş amaçları aynı olan en az beş derneğin, amaçlarını gerçekleştirmek üzere üye sıfatıyla bir araya gelmeleri suretiyle federasyon oluşur. Kuruluş amaçları aynı olan en az üç federasyonun, amaçlarını gerçekleştirmek üzere üye sıfatıyla bir araya gelmeleri suretiyle de konfederasyon kurulur.

                 

4)VAKIFLAR:

                Gerçek veya tüzel kişilerin yeterli mal ve hakları belirli ve sürekli bir amaca özgülemeleriyle oluşan tüzel kişiliğe sahip mal topluluklarıdır. Vakıflarda üyelik olmaz, yararlanan olur. Vakıf birden fazla amaç için kurulabilir.

                Vakfeden gerçek veya tüzel kişi olabilir. Vakıf kurma iradesi ya resmi senetle veya ölüme bağlı tasarrufla (vasiyetname) ile açıklanır. Vasiyetname yapabilmek için temyiz kudretine sahip olmak ve 15 yaşını doldurmuş bulunmak gerekir.

Vakıf, yerleşim yeri mahkemesinde nezdinde tutulan sicile tescil ile tüzel kişilik kazanır (normatif tescil sistemi).                  

                Vakıfların tek zorunlu organı yönetim organıdır.

        Amacın gerçekleşmesi olanaksız hale geldiği ve değiştirilmesine de olanak bulunmadığı takdirde, vakıf kendiliğinden sona erer ve mahkeme kararıyla sicilden silinir. Yasak amaç güttüğü veya yasak faaliyetlerde bulunduğu sonradan anlaşılan veya amacı sonradan yasaklanan vakfın amacının değiştirilmesine olanak bulunmazsa; vakıf denetim makamının veya cumhuriyet savcısının başvurusu üzerine duruşma yapılarak dağıtılır. 

Türkiye'de kurulan vakıflar, amaçları doğrultusunda uluslararası alanda işbirliği yapılmasında yarar görülen hallerde, Dışişleri Bakanlığının görüşü alınmak suretiyle İçişleri Bakanlığının izniyle yurt dışında kurulmuş vakıf veya kuruluşlara üye olabilirler.

Türkiye'de kurulan vakıfların, vakıf senedinde belirtilen amaçlarını gerçekleştirmek üzere uluslararası faaliyette bulunması ve yurt dışında şube açması ile yurt dışındaki benzer amaçlı vakıf veya kuruluşlarla işbirliği yapması, Dışişleri Bakanlığının görüşü alınmak suretiyle İçişleri Bakanlığının iznine bağlıdır.

Yabancı ülkelerde kurulmuş vakıflar, uluslararası alanda işbirliği yapılmasında yarar görülen hallerde, karşılıklı olmak koşulu ile, Dışişleri Bakanlığının görüşü alınmak suretiyle, İçişleri Bakanlığının izniyle Türkiye'de faaliyette bulunabilirler, temsilcilik kurabilirler, şube açabilirler, üst kuruluşlar kurabilirler, kurulmuş üst kuruluşlara katılabilirler veya kurulmuş vakıflarla işbirliği yapabilirler.

Bu vakıflar, Türk Medenî Kanunu hükümlerine göre kurulan vakıflar hakkında uygulanan mevzuata tâbidir.