Anayasa Hukuku Ders Notları

ANAYASA HUKUKU

-Toplum sözleşmesi, her türlü sosyal ilişkinin ve otoritenin rızaya dayalı olmasını ifade eder.

Rasyonel bireyler kendi başlarına karar alabilen sorumluluk sahibi bireylerdir ve doğa durumundaki tehlikelerden korunmak için baskı ile değil rıza ile bir araya gelirler ve toplum sözleşmesiyle siyasal ve toplumsal bir düzen kurarlar.

v Heywood’a göre toplumsal sözleşme, aslında tarihsel bir kurgudur ancak bir gerçeklik olarak sunulmaktadır. Bunun nedeni bireylerin, sadece bir devletin sağlayabileceği güvenliğe minnettar kalmalarını sağlamaktır.

v Caniklioğlu’na göre devlet, bireyler tarafından bireyler için oluşturulmaktadır ve devlet, bu bireylerin ihtiyaçlarını hizmet etmektedir.Bu yüzden bağımsızdır. Bireyler arasından bir sorun olduğunda tarafsız bir hakem olarak harekete geçmekte ve tüm vatandaşların haklarını korumaktadır.

Anayasacılık liberalizmin eseridir ve özellikle sosyal sözleşme düşüncesinin etkisiyle ortaya çıkmıştır. Yazılı anayasaların doğuş nedeni sınırlı siyasi iktidar, çoğulcu bir toplumsal yapı, birey hak ve özgürlüklerini eksen alan bir devlet örgütlenmesini toplumsal sözleşmenin ürünü sayılan bir belge ile sabitlemektir.

**Örneğin ülkemizde çoğulcu bir toplumsal yapı var. Bu toplumsal yapıyı ve iktidarın keyfi uygulamalar yapmalarını engellemek ve toplumun genel düzenini bozmamak için, herkesin uymakla zorunlu olduğu toplumsal sözleşmenin belge haline dönmesidir.

Ø Anayasa, politiği hukuka dönüştürme, önce siyasi sonra da sosyal sistemi kurumsallaştırma sistemidir.

!  Siyasal yapıyı düzenleyen kurallara Anayasa hukuku; bu bütünü inceleyen disipline ise anayasa bilimi adı verilmektedir.

  

     Anayasa hukuku, siyasi hayatın gerçeklerini hukuki olarak çerçeveleyen ve bunları düzenlemekle görevli hukuk dalıdır. Siyaset bilimi ise siyasal yaşamın bir bütün olarak bilimsel bir yöntemle incelenmesidir.

*Siyaset bilimi olanı, Anayasa hukuku ise olması gerekeni inceler.

Anayasa bir devletin temel yapısını, kuruluşunu, devlet iktidarı karşısında bireylerin özgürlüklerini düzenleyen bir belgedir ve ülkedeki en üstün hukuk gücüne sahip belgeyi ifade etmekte ve ülkede fiilen var olan devlet sisteminin niteliğini ifade etmektedir.

Anayasa; devlet içinde siyasi iktidarı ve toplum içinde de devlet iktidarını sınırlayan bir belgedir.

Anayasa, hem bir devlette siyasetin çerçeve yasasıdır, hem de toplumun nasıl yaşamak istediği konusundaki temel tercihlerini yansıttığı bir üstün değerleri belgesidir. Anayasalar hükümeti denetleyebilmenin bir aracıdır.

Modern anlamda ilk Anayasa 1787 ABD

Fransız İnsan ve Vatandaş Hakları Bildirisi’ne göre “ özgürlük başkasına zarar vermeyecek her şeyi yapabilmektir.”

Fransız devriminden önce Fransız toplumu, asiller, rahipler ve 3.sınıf kişi yani halk olarak üçe ayrılmaktaydı.

Fransız devrimi ayrıcalıklı lonca ve tabakaların karşısına ulus kavramını çıkarmıştır. Fransız bildirgesinde egemenliğin özünün, esas olarak ulusta olduğu ve hiçbir kuruluşun, hiç kimsenin açıkça ulustan kaynaklanmayan bir iktidarı kullanamayacağını belirtmektedir.

Modernliğin Temel Özellikleri ve Modern Devlette Biçimlenen Vatandaşlık

Hobsbawm’a göre modern devlet, yönettiği insanların hepsini kucaklayan ve süreklilik arz eden bölünmemiş bir toprak parçasıdır.

Kapitalizmle iç içe geçmiş ulus devlet, modernliğin bir örgütlenme türüdür ve kapitalizm gibi modern kurumların yaygınlaşmasını sağlayan en önemli kurumsal unsurdur.

Devletin; millet, ülke ve egemenlik olmak üzere üç unsuru vardır.

Devletin Beşeri unsuru: Millet

İnsanlar olmaksızın bir devletin kurulması mümkün değildir. Ancak insan topluluğunun büyüklüğünün bir önemi yoktur. Mühim olan belli bir toprak parçası üzerinde belli bir insan topluluğunun egemen olmasıdır.

Birbirilerine bir takım bağlarla bağlanmış insanlardan oluşmuş topluluğa millet denir.

Liberalizm-> Birey(Özgür + Rasyonel)

Liberal Görüş: Devlet mümkün olan en dar alanda faaliyet göstermelidir. Bu alan savunma, güvenlik ve adalet hizmetlerinden ibarettir.

            Yani devlet dışarıdan gelecek olan saldırıya karşı ülkeyi korumalı, ülke içerisinde düzeni sağlamalı, suçluları cezalandırmalı ve bireyler arasındaki uyuşmazlıkları çözmelidir. Bunların dışında kalan alanlara ( ekonomi, sağlık, eğitim, kültür, konut, çalışma vs.) müdahale etmemeli.

*Liberal görüşün uygulandığı devlet anlayışına “jandarma devlet” anlayışı denmiştir.

Materyalizm(Maddecilik) idealizmin tersidir. İdealizme göre, maddi olgular insan zihninin, düşüncesinin, ruhunun ürünüdür.  Materyalizme göre; dünya maddidir. Her şey bilinç ve düşünce dahil maddenin ürünüdür, madde bilinçten öncedir, bilinç maddenin yansımasıdır.

Ekonomik teoriye göre, insanlar ekonomik sebeplerin etkisi altında hareket ederler. Devlet, ekonomik olayların sosyal ve siyasi olaylara hâkim olmaları sonucu meydana gelmiştir. En önemli kurucusu Karl Marx.

Neoliberal Politikalar ve İnsan Hakları

Ahlaki, politik ve ekonomik olarak liberalizm, en temel değeri tekil insana vermektedir. Liberaller, insanın rasyonel olduğuna inanır. Liberaller, bireylerin kendi şahsi çıkarlarının en iyi yargıçları olduğuna inanır.

Liberalizmin en önemli teorisyeni 17. yy filozofu John Locke’ dur.

John Locke, kendi ahlaki ve politik teorisinin temelini oluşturan tanrıya ilişkin ödevlerimize vurgu yaparak savına başlamıştır.
Locke’a göre Tanrı insanı rasyonel olarak yaratmıştır ve insan Tanrı’ya karşı ödevini diğer insanların temel haklarına saygı göstermeleri neticesinde yerine getirir. Bu temel haklar Locke’a göre yaşam, özgürlük ve mülkiyet haklarıdır.

Yani Locke’un temel teorisi bir inançtan kaynaklanmaktadır.
Locke’a göre insanlar hayatta kalabilmek için doğadan bir yaşam çıkarmak için çalışmak zorundadır. Ona göre Tanrı insanı böyle yaratmıştır.

Locke döneminde baskın ekonomik teori merkantalizm olarak biliniyordu.

Merkantalizm: Ekonomik yükümlülüğü devlete dayandırır ve çıkar amacıyla devletin refahı gücü ve başarısı için devletin ekonomiyi düzenleme hakkı ve ödevi olduğunu varsayar.

Liberal ekonomi ve politik teori; ayrıcalığı yolsuzluğu ve verimsizliği koruduğu gerekçesiyle merkantalizme karşı çıkar.

Ekonomik liberalizm taraftarları, ekonomik üretim ve tüketicilerin ihtiyaçlarının karşılanması bakımından en güçlü teşviki kişisel çıkarın sağladığına inanırlar.

Ekonomik liberaller genel olarak serbest pazarların kayda değer eşitsizliklere neden olacağını kabul eder. Eğer serbest Pazar ekonomisi sürdürülecekse bunlar yoksullar arasında meşrulaşmış olması gerekir.

Sosyalistler ekonomik liberalizmi üç temel nedenle eleştirmiştir.

*Ekonomik liberalizmin insan doğası kavramı aşırı derecede bireyseldir, toplumsal ilişkileri, sınıf ilişkilerini görmezden gelir.

*Serbest pazarın liberal teorisi, Pazar faaliyetlerindeki iktidarın varlığını ve bireylerin bu faaliyetleri çok eşitsiz kaynaklara üstlendiği gerçeğini görmezden gelmektedir. Sonuç olarak kapitalist pazarlar özgür değil sömürgecidir.

*Sözde serbest pazarlar nüfusun büyük bir çoğunluğunu sefalet içinde bırakan büyük servet güç eşitsizliklerini yaratmıştır.

->Refah devleti en önemli teorisyeni Britanyalı ekonomist John Maynard Keynes’tir.

->Neoliberalizmin en etkili teorisyeni Milton Freidman’dır.               

NEOLİBERALİZM VE İNSAN HAKLARI

Neoliberalizm bir yandan insan hakları destekçileri ve diğerleri için hem teoride hem de pratikte, insan haklarına özellikle ekonomik ve sosyal haklara tam bir saygı duyulması noktasında genellikle çelişkilidir.

Neoliberalizm, insan hakları kavramının evrensel, özgür rasyonel birey anlayışını paylaşmaktadır.

Neoliberal ekonomi şirketlerin özgürlüğünü savunur.

Neoliberaller güçlü devlete karşıdır ama kapitalist şirketleri korurlar.

Neoliberaller, serbest piyasa faaliyetleri tarafından üretilmemiş bir (insan hakkı olarak) refah hakkının olabileceğini reddederler.

Neoliberaller şunu öne sürerler.

-a)Ekonomik özgürlük: Ekonomik kalkınma için gereklidir.

-b)Ekonomik kalkınma: İnsan haklarının yerine getirilmesinde gereklidir.

Neoliberalizm; kendi kişisel menfaatinin önüne kamu yararını koyma ödevini öngören cumhuriyetçi erdemli vatandaş kavramını kaldırmıştır.

Neoliberal devletler genelde iki önemli açıdan tutarsızdır.

1-Şüpheli teröristlere ve geleneksel düşmanlara karşı savunma için devlet gücünün arttırılmasına can atarlar. Bu özgürlüğü sınırlayan ve insan haklarını ihlal eden politikalara yol açabilir.

2-Kamu hizmetlerini, daha etkili şekilde yerine getirebileceklerine inandıkları özel şirketlere veya sivil toplum kuruluşlarına yaptırmaktadırlar. Bu da rüşveti doğurabilir ve devletin bunu engelleyebilmesi için büyük çabalara ihtiyacı vardır.

Neoliberal politikalar, kendi kendisini istikrarlı hale getirebilecek yapıda olmadığından; pratikte karşı politikalarla sınırlandırılır.

Başlangıç bölümü nedir? Neye hizmet eder?

·        Devlet-birey ilişkisini ortaya koyar.

·        Anayasanın amacını belli eder.

·        İdeolojisini belirtir.

·        Anayasanın hangi kaynağa dayandığını, neye hizmet ettiğini ortaya koyar.

Ø Başlangıç bölümünde; bölünmez bütünlük, milliyetçilik, eşit haklar, çağdaş medeniyet, milli irade, millet iradesinin mutlak üstünlüğü, hürriyetçi demokrasi, kuvvetler ayrılığı, anayasanın üstünlüğü, medeniyetçilik, laiklik gibi ilkeler vardır.

Ø Demokratik toplumda olmazsa olmaz diyebileceğimiz kavramlar.

1.     Seçimler + Çok partili hayat

2.     Genel, gizli, eşit gibi seçim ilkeleri

3.     Muhalefetin de iktidar olma ihtimali

4.     Medya

Madde 2’de yer alan sosyal devlet ilkesine göre insan hayatına yakışan asgari hayatı nasıl sunarız?

a)     Mali güce göre vergi vermek (Çok kazanandan çok azdan az)

b)     Sosyal amaçlı kamulaştırma

c)     Toprak reformu

d)     Devletleştirme

Cumhuriyetle demokrasi arasında ne tür farklar vardır?

Cumhuriyet halk iradesinin hakim olduğu bir yönetim biçimidir. Cumhuriyet gorundugu gibi değildir. Cumhuriyet bir demokrasi olmadığı gibi demokrasi de bir cumhuriyet değildir. Cumhuriyeti tabela olarak görebiliriz. Tabelamız çok pahalı madenlerden yapılmış “Cumhuriyet” yazısı dört dörtlük bir yazıyla üstüne yazılmış olabilir. Gel gör ki tabelalar değildir önemli olan, o tabelanın arkasında nasıl bir hayat yaşandığıdır.

Demokrasi ise bir yaşam biçimidir. Demokraside yukarıda bahsedilen tabelanın arkasına bakılır. Halk tabiri caizse adam yerine konuyor mu, yöneticiler başa nasıl geliyor? Baskıyla mı, hoşgörüyle mi, halkın isteğiyle mi? Demokrasilerde buna bakılır.

Hukuk Devletinin Olmazsa Olmazları

ü Hakim ve savcıların bağımsızlığı

ü Anayasanın üstünlüğü

ü Hak ve özgürlüklerin teminat altına alınması

ü Yasama-Yürütme-Yargı organlarının mahkeme kararlarına uyması. Mahkeme kararları herkesi bağlar.

ü Hukuki eşitlik

ü Hukuki güvenlik ilkesi

ü Kazanılmış haklara saygı(Kanunlar geriye yürümez)

ü İdarenin tüm eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açık olmalıdır.

Ø HSYK ve YAŞ kararlarına karşı, yargı yolu kapalıdır. Ama görevden alma gibi durumlar buna dahil değildir.

Ø Cumhurbaşkanının tek başına yaptığı işlemler

Ø Sıkıyönetim komutanının yaptığı işlemler

Ø Spor tahkim kurulunun yaptığı işlemler

Ø YÖK kararları

Ø Toplu sözleşme işlemlerine

YARGI YOLU Kapalıdır.

Temel Hak ve Hürriyetler

 

Kişi Hak ve Hürriyetleri                                      Sosyal ve Ekonomik Haklar                               Siyasi Haklar (Negatif Statü Hakları)                                                 (Pozitif Statü Hakları)                                     (Aktif Haklar)

Konut Dokunulmazlığı	Konut Hakkı	Seçme ve Seçilme Hakkı
Dernek Kurma	Çalışma Hakkı	Vatandaş Olma Hakkı
Haberleşme Hürriyeti	Sendika Hakkı	Kamu Hizmetlerine Girme Hakkı
Yerleşme ve Seyahat Hürriyeti	Ailenin Korunması	Dilekçe Hakkı
	Eğitim ve Öğrenim Hakkı
Anayasanın 15. Maddesine göre kişi hakları sınırlandırılabilir.	Sağlık	Yabancılar dilekçe hakkından iki durumda yararlanır. 1-İkametgâh 2-Karşılıklı
	Çevre ve Konut Hakkı
	Gençliğin Korunması ve Sporun Geliştirilmesi
	Tarih, kültür ve tabiat Varlıklarının Korunması

Başkanlık Sistemi Tartışmaları

->Parlamenter rejim, başkanlık ve yarı başkanlık hükümet tipleri, kuvvetler ayrılığı kriterine, daha doğrusu yasama-yürütme ilişkilerinin düzenlenmiş tarzına göre birbirinden ayrılan hükümet sistemleridir.

Parlamenter rejimle Başkanlık Sistemi arasındaki farklar

Ø Parlamenter rejimde hükümet, parlamentodan çıkar ve onun güvenine sahip olduğu sürece görevde kalabilir

Ø Parlamentonun, hükümeti her zaman güvensizlik oyuyla feshederek yeni seçimlere gidebilmesi imkânı vardır.

Yani parlamenter rejimde her iki organın da, diğerinin hukuki varlığına son verebilme yetkisi vardır.

§  Başkanlık sisteminde ne yasama, yürütmenin hukuki varlığına son verebilir, ne de yürütme yasamayı feshederek yeni seçimlere gidebilir.

§  Başkanlık sisteminde de organlar arasında karşılıklı etkileşim yolları elbet vardır ama bu yollar birine diğerinin hukuki varlığına son verme yetkisini vermez.

·        Yarı başkanlık sistemi ise her iki rejimin bazı unsurlarını taşır. Doğrudan doğruya seçilmiş ve geniş anayasal yetkilerle donatılmış bir Cumhurbaşkanı ve yasama organına karşı sorumlu bir hükümet vardır.

*Başkanlık sisteminde başkan, sabit bir süre için halk tarafından seçilir ve bu süre içinde ağır cezai suçlamalar dışında görevden uzaklaştırılamaz. Keza başkan yürütme gücünün tek sahibidir.

Meclis Hükümeti Sistemi

®   Meclis hükümeti sisteminde yasama organı hem kanun yapmakta hem de kendi yaptığı kanunları uygulamaktadır.

®   Jean Jack Rousseau tarafından savunulur ve egemenliğin tekliği ve bölünmezliği ilkesine dayanır.

®   Meclis hükümeti sisteminde yasama yetkisi halk tarafından seçilmiş temsilcilerden oluşan bir meclise aittir.

Kuvvetler Ayrılığı Sistemleri

Sert Kuvvetler Ayrılığı

Başkanlık Hükümet Sistemi

®  Sert kuvvetler ayrılığı sisteminde, yasama ve yürütme kuvvetleri birbirinden mutlak bir şekilde ayrılmış iki organa verilmiştir.

®  Yasama ve yürütme organları ayrı ayrı seçilir ve seçildikten sonra da birbirlerinin varlıklarına son veremezler.

®  Başkan halk tarafından seçilir

®  Başkan yasamanın güvenine dayanmaz.

®  Yürütme tek kişiden oluşur

®  Bakanlık gibi görevde bulunan başkanın yardımcıları vardır. (ABD’de sekreter denir.)

®  Sekreterler yasama organına karşı değil, başkana karşı sorumludur.

®  Başkan görev süresince görevden alınamaz.(Yasamaya karşı sorumsuzluğu)

®  Başkan yasama organını feshedemez.

®  Aynı kişi hem yasamada hem yürütmede yer alamaz.

®  Başkan Yasama organının çalışmasına katılamaz.

Güçlü Yönleri

+İstikrarlı Yönetim, Güçlü yönetim, demokratik yönetim

Zayıf Yönleri

-Rejim krizlerine yol açar, Katıdır, Çift meşruluk sorununa yol açar, Siyasal kutuplaşmaya yol açabilir, iktidarın kişiselleşmesine yol açar.

Yumuşak Kuvvetler Ayrılığı
Parlamenter Hükümet Sistemi

®     Yasama ve yürütme birbirinden ayrı olsa da tam olarak bağımsız değildir.

(Yürütme iktidarının yasama iktidarından kaynaklandığını ve ona karşı sorumlu olduğu anayasal demokrasi tipidir.)

®     Yürütme organı iki başlıdır. Devlet Başkanı+ Bakanlar Kurulu

®     Devlet Başkanı(Kral veya C.Başkanı) yasama karşısında sorumsuzdur. Ancak, yürütmenin ikinci kanadı olan kabine yasama karşısında sorumludur.

®     Yürütme, yasamayı feshedebilir.

®     Aynı kişi hem yürütme hem de yasamada yer alabilir.

®     Bakanlar Kurulu yasama organının çalışmalarına katılır

Ø  Parlementer sistemde tıkanıklıkların çözüm yolu vardır.

Ø  Parlamenter sistem esnektir

Ø  Parlementer sistem kutuplaşmaya yol açmaz.

Ø  Devlet başkanının ılımlaştırıcı ve uzlaştırıcı bir etkisi vardır.

-İstikrarsız hükümetlere yol açar.

-Düşük nitelikli Demokrasiye yol açar.

Federal Devlet:Federasyonun kurucu birimlerinden yani federe devletlerden ayrı, ama onların üstüne konulmuş bir devlettir.

Federe Devletler: Federasyonun alt düzeyinde yer alan ve federasyonu oluşturan devletlere  federe devlet veya bölgesel devlet denir.

Bir federasyonda gerek federal devlet gerekse federe devletler birer devlettirler.

 

           Bütün ulusların “evrensel” diye anılan norm ve standartları benimseme eğilimi

içine girmeleri hatta benimsemeye zorlamaları hukukta küreselleşmeyi ortaya çıkarmıştır.

Birçok iç ve dış meselede global toplumun bağlayıcı norm ve standartlarını kabul etmek zorunda kalan bir ulusun kendi kaderine tek başına hakim olduğu pek söylenemez.

           

ANAYASA MAHKEMESİ ÖZELLİKLERİ VE BİREYSEL BAŞVURU

Anayasa mahkemesine bireysel başvuru, temel hak ve hürriyetleri ihlal edilen kişiler yapabilir. (Kamu kuruluşları tarafından ihlal edilen kişiler)

Bireysel başvuru koşulları

1.       Bireysel başvuru sahibinin, anayasa tarafından korunan temel haklarından birinin ihlal edilmiş olması gerekir.

2.       Bireysel başvuru yapacak olan kişinin başvuru yapmakta bir hukuki yararının olması gerekir.

3.       Bireysel başvurunun yapılabilmesi için diğer hukuki yolların tüketilmiş olması gerekir.

Bireysel başvuru sonucunda Anayasa Mahkemesi başvuru konusu işlemin anayasaya uygunluğunu denetler. Uygun veya aykırı bulur. Aykırı bulursa işlem iptal edilir, işlem yürürlükten kalkar. İptal edilen mahkeme kararı ise mahkemeye gönderilir. Yeni yargılama yapılır.

Görevleri:

®     Temel görev ve yetkisi kanunların anayasaya uygunluğunu denetlemektedir.

®     Görev ve yetkileri anayasanın kendilerine vermiş olduğu görev ve yetkilerdir.

ANAYASA MAHKEMESİ

Genel Kurul + Bölümlerden Oluşur(5’er kişi)

Bireysel başvuru sadece Türk vatandaşlarına verilen seçme ve seçilme hakkı dışında herkese aittir.

Tüm iç hukuk yolları tüketildikten sonra 30 içinde yapılır.

61 Anayasası

®   Daha özgürlükçü bir toplum yaratmak için yapılmıştır.

®   Milli Birlik Komitesi(Askeri) + Temsilciler Meclisi (Sivil)

®   Temsilciler Meclisi üstündür.

®   Tutanaklar herkese açıktır.

®   Anayasa referanduma sunulduktan sonra Cumhurbaşkanı meclis tarafından seçileceği belirtilir.

82 Anayasası

®     Toplum düzenini sağlamak amacıyla yapılmıştır.

®     Milli Güvenlik Konseyi (Askeri) + Danışma Meclisi (Sivil)

®     Milli Güvenlik Konseyi üstündür. Yani askeri kanat baskın

®     Referandumla beraber Kenan Evren’in Cumhurbaşkanı olacağı kararlaştırılmıştır.

®     Darbeyi yapan kişiler cezai sorumluluğa tutulamaz

*Her iki anayasa da demokratik asli kurucu iktidar sınıflandırmasına girer.

Yasama Bağışıklığı

            Yasama Sorumsuzluğu                                       Yasama Dokunulmazlığı

            Söz Söyleme Hürriyeti                                         Tutuklanmama Hürriyeti

®     Milletvekilleri meclis çalışmalarında kullandıkları oylardan söyledikleri sözlerden ve yaptıkları düşünce açıklamalarından sorumlu tutulamazlar.

Yasama Sorumsuzluğu;

1-Mutlaktır.(Mv. Hem hukuki hem cezai açıdan koruması vardır.)

2-Süreklidir. (Mv. Zamanında görevdeyken söylediği sözler nedeniyle yargılanmaz.)

Yasama dokunulmazlığı nedeniyle milletvekilleri kürsüde bulundukları tutumlar nedeniyle

®     Tutuklanamaz

®     Tutulamaz

®     Sorguya çekilemez

®     Yargılanamaz

Dokunulmazlıklağın kaldırılması Cumhuriyet Savcısının hazırladığı fezlekeye dayanarak yapılır.

Toplantıya katılanların salt çoğunluğuyla dokunulmazlık kaldırılır. (Araştır)

Dokunulmazlık kalkınca milletvekili sıfatı kalkmaz.

Normal Mv. Yüce Divan’da yargılanmaz. (Suçu ne olursa olsun.)

Yasama dokunulmazlığı geçicidir.  Çünkü dokunulmazlık görev süresince geçerlidir.

Yargılaması başlayan Mv. Tekrar seçilirse dokunulmazlık kazanır ve yargılamanın devam edebilmesi için dokunulmazlığın kaldırılması lazım.

Yasama dokunulmazlığının istisnaları;

1-      Suçüstü hali ( Ağır cezayı gerektiren suçüstü hali)

2-      Seçimden önce soruşturmasına başlanılmış olmak kaydıyla Anayasanın 14. Maddesindeki durum

                                 

§  Tutuklanan ama hüküm giymeyen (cezası onanmayan) milletvekili olabilir.

§  Mazbatanın alınmasıyla milletvekili sıfatı kazanır.

§  Yargı cezası kesinleşince milletvekilliği düşer

§  Yasama dokunulmazlığı nisbidir. Milletvekilini cezai açıdan korur.

§  Siyasi parti grupları tarafından yasama dokunulmazlığı konusunda görüşme yapılamaz ve karar alınamaz.

§  Dokunulmazlığın kaldırılmasına ilişkin kararın alındığı tarihten başlanarak 7 gün içinde ilgili milletvekili veya başka bir milletvekili kararın Anayasaya, kanuna ve İçtüzüğe aykırı iddiasıyla kararın iptali için başvurabilir. Anayasa Mahkemesine 15 gün kesin karara bağlar.

Milletvekilliğinin düşmesi (Madde 84 )

1-İstifa: İstifa kabul edilirse mecliste oylanır.(Toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile)

2-Kesin hüküm, kısıtlılık

3-Bağdaşmayan görevde ısrar (Gizli oy)

4-1 ay içinde özürsüz/izinsiz birleşimlere katılamamak Mv. kendisi veya bir başka Mv. tarafından gidilebilir. AYM 15 gün için karar verir.

! Partinin kapatılmasına neden olan milletvekilinin vekilliği düşmez (2010)

Milletvekilinin parti değiştirmesi vekilliğinin düşmesine neden olmaz.

Hükümeti Denetleme Yolları

Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkilerini düzenleyen Anayasanın 87’nci  maddesine göre, Türkiye Büyük Millet Meclisinin bir görev ve yetkisi de “Bakanlar Kurulu ve bakanları denetlemek”tir. Türkiye Büyük Millet Meclisinin Hükûmeti denetlemesini sağlayan araçlara “denetim yolları” denir. Bu denetim yolları Anayasanın 98, 99 ve 100’üncü maddelerinde düzenlenmiştir. Bunlar beş tanedir: Soru, genel görüşme, meclis araştırması, meclis soruşturması ve gensorudur.

1. SORU

Anayasanın 98’inci  maddesine göre, soru, “Bakanlar Kurulu adına, sözlü veya yazılı olarak cevaplandırmak üzere Başbakan veya Bakanlardan bilgi istemekten ibarettir”.

2. GENEL GÖRÜŞME

Tanım.- Anayasamızın 98’inci maddesinin dördüncü fıkrasına göre genel görüşme, “toplumu ve Devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunda görüşülmesidir”.

3. MECLİS ARAŞTIRMASI

Tanımı.- Anayasanın 98’inci maddesinin üçüncü maddesine göre, “Meclis araştırması , belli bir konuda bilgi edinilmek için yapılan incelemeden ibarettir”.

4. MECLİS SORUŞTURMASI

Meclis soruşturması  Başbakan ve bakanların görevleriyle ilgili cezaî sorumluluklarının araştırılmasını sağlayan bir denetim aracıdır.

Anayasamızın 100’üncü maddesinin birinci fıkrasına göre, “Başbakan veya bakanlar hakkında, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının en az onda birinin vereceği önerge ile soruşturma açılması istenebilir. Meclis bu istemi en geç bir ay içinde görüşür ve karara bağlar”. Yüce Divan’a sevk üye tam sayısının salt çoğunluğu ile alınır.(Gizli oy)

5. GENSORU

Parlâmenter hükûmet sistemlerinde, hükûmetin ve tek tek bakanların parlâmento karşısında siyasal sorumluluğu vardır. Bu parlâmentonun hükûmetin ve tek tek bakanların görevlerine son verebileceği anlamına gelir. Bakanlar Kurulunun bir bütün olarak parlâmento karşısındaki siyasal sorumluluğuna “kolektif siyasal sorumluluk ”, tek tek bakanların siyasal sorumluluğuna ise “bireysel siyasal sorumluluk ” ismi verilir. Türk anayasa hukukunda Bakanlar Kurulunun ve bakanların Türkiye Büyük Millet Meclisi karşısında siyasal sorumluluklarının nihaî müeyyidesi “gensoru”dur. Diğer bir ifadeyle, gensoru Bakanlar Kurulunun veya bir bakanın siyasal sorumluluğunu doğuran bir denetleme yoludur. Gensoru diğer denetleme araçları arasında en etkili olanıdır. Başbakan veya bakanlar “gensoru” ile düşürülebilirler.

Siyasal sorumluluğun kolektif ve bireysel olmak üzere ikiye ayrılmasına paralel olarak gensoru, Bakanlar Kurulu veya sadece bir bakan veya aynı anda birden fazla bakan hakkında verilebilir.

Anayasanın 99’uncu maddesine göre, gensoru önergesi, bir siyasî parti grubu adına veya en az yirmi milletvekilinin imzasıyla verilir.

Güven oylamasında, Bakanlar Kurulunun veya bir bakanın düşürülebilmesi için, üye tamsayısının salt çoğunluğu gerekir. Görüldüğü gibi, Anayasa burada kendisi özel bir çoğunluk aramıştır. O halde 96’ncı maddedeki karar yeter sayısıyla, yani toplantıya katılanların salt çoğunluğuyla yetinilemez. Üye tamsayısı 550 olduğuna göre, bir bakanın veya Bakanlar Kurulunun düşürülebilmesi için 276 oy gerekir.

Salt çoğunlukla Yüce Divana Başbakan sevk edilmişse hükümet düşer.

Bakanın yargılanması hükümeti düşürmez. Bakanlık düşer lakin milletvekili sıfatı devam eder.

Bakan dışarıdan atanabilir. Mv. olmasa dahi yasama dokunulmazlığı ve sorumsuzluğu vardır.

Bakanlar da kişisel suçları nedeniyle diğer milletvekilleri gibi normal mahkemelerde yargılanırlar.

Milletvekili olabilmek için;

T.C vatandaşı olmak

25 yaşını doldurmuş olmak

En az ilkokul mezunu olmak

Kısıtlı olmamak

Kamu hizmetlerinden yasaklı olmamak

Askerlik hizmetini yapmış olmak

Taksirli suçlar hariç 1 yıldan fazla hapis cezası almamış olmak

Dolandırıcılık hırsızlık terör vb. yüz kızartıcı suçlar nedeniyle hapis cezası almamış olmak (Affa uğrasalar bile milletvekili olamazlar)